مناسبات سیاسی ایران و جمهوری آذربایجان

بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی  و استقلال جمهوری آذربایجان در سال 1991، جمهوری اسلامی ایران سومین کشوری بود که استقلال جمهوری آذربایجان را به رسمیت شناخت و در 12 مارس 1992 با تبدیل کنسولگری ایران در باکو به سفارت عملاً مناسبات دیپلماتیک بین دو کشور در عالیترین سطح آغاز شد. جمهوری اسلامی ایران همواره در مسیر برقراری نزدیکترین و دوستانه ترین مناسبات با جمهوری آذربایجان تلاش کرده است و حمایت های جمهوری اسلامی ایران در سخت ترین شرایط سیاسی و اقتصادی این کشور در اولین سالهای استقلال از مواردی است که در ذهن و خاطره مردم و مقامات آذربایجان باقی مانده است.

علاوه بر اینکه اشتراکات تاریخی، فرهنگی، دینی و زبانی، که ایران و جمهوری آذربایجان را به یکدیگر پیوند می دهد، با انتخاب جناب آقای دکتر مسعود پزشکیان به ریاست جمهوری اسلامی ایران؛ مناسبات خوب بین دو کشور در طی سال گذشته ناشی از یک اراده قوی سیاسی در هر دو طرف بوده که خوشبختانه برای ارتقاء مناسبات و همکاریهای سیاسی تاثیرات مثبت داشته است، به گونه ای که روسای جمهوری دو کشور در کمتر از یکسال اخیر دو بار با یکدیگر ملاقات داشته اند.

از سوی دیگر، جمهوری آذربایجان،  با توجه به همسایگی و مرزهای مشترک بین دو کشور، جایگاه مهمی را در روابط خارجی کشورمان دارد. در واقع، سیاست خارجی هر کشوری از همسایگان آن شروع می‌شود. این مفهوم بر این اصل استوار است که کشورهای همسایه ناگزیر هستند که با یکدیگر در تعامل باشند و همگرایی را جایگزین واگرایی کنند. بنابراین، سمت و سوی "سیاست همسایگی" با چنین نگاه تعاملی به روابط بین ایران و جمهوری آذربایجان حاکم است.

در همین راستا، خوشبختانه جمهوری اسلامی ایران  با موضع گیری‌های اخیر و با دیدارها با مقامات جمهوری آذربایجان،  فضای سیاسی موجود در روابط دوجانبه را مطلوب تر ساخته است. بویژه، روابط بین جمهوری ایران و جمهوری آذربایجان پس از سفر رسمی جناب آقای دکتر مسعود پزشکیان به باکو و دیدار روسای جمهور دو کشور، شتاب بیشتری به خود گرفته است. در دیدار باکوی روسای جمهوری دو کشور، علاوه  بر تاکید بر گسترش روابط دوجانبه سیاسی، خواهان تحرک در همکاری‌های اقتصادی از جمله در حوزه نفت و گاز، توسعه راه‌های ارتباطی، همکاری‌های مرزی و مشارکت فعال در پروژه‌های مشترک شدند. به دنبال این دیدار، 7 تفاهمنامه در زمینه‌های ذکر شده به امضاء رسیده و هم اکنون اجرایی کردن آن‌ها در حال انجام است. همچنین با حضور روسای جمهور دو کشور مجمع اقتصادی ایران و جمهوری آذربایجان بعد از 7 سال برگزار گردید که شتاب بیشتری به روند تجارت دوجانبه افزوده است. همچنین با سفر جناب آقای دکتر مسعود پزشکیان؛ رئیس جمهور محترم کشورمان به جمهوری آذربایجان به منظور شرکت در هفدهمین اجلاس سران سازمان همکاریهای اقتصادی(اکو) در شهر خانکندی و دیدار ایشان با جناب آقای الهام علی اف؛ رئیس جمهور محترم آذربایجان، چشم اندازهای جدیدی در تعامل با همسایگان و جمهوری آذربایجان ایجاد شده است.  

همچنین، دو کشور در سطح منطقه ای و بین المللی از همکاریهای خوبی برخوردارند. هم اکنون همکاری‌های بین دو کشور در قالب روابط سه جانبه و چندجانبه شامل موارد زیر است:

• همکاری‌های سه جانبه ایران، جمهوری آذربایجان و روسیه(در سطح سران و روسای کمیسیونهای مشترک اقتصادی)
• همکاری‌های سه جانبه ایران، جمهوری آذربایجان و ترکیه(در سطح وزرای امور خارجه)
• همکاری‌های چهار جانبه ایران، جمهوری آذربایجان، ترکیه و ترکمنستان(در سطح وزرای امور خارجه)
• همکاری‌های شش جانبه، موسوم به پلتفرم 2+ 3 (شامل ایران، روسیه، ترکیه، جمهوری آذربایجان، ارمنستان)

جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان به عنوان دو همسایه با بیشترین اشتراکات تاریخی، فرهنگی  و قرار گرفتن بر سر مهمترین کریدور جهانی شمال – جنوب زمینه فراوانی برای همکاری دوجانبه و همگرایی منطقه ای دارند. در سال های اخیر برخی رژیم ها و طرف های ثالث تلاش کردند مانع از نزدیکی و پیوند هر چه بیشتر دو کشور دوست، برادر، همسایه  شوند که البته با درایت مقامات و رهبران دو کشور همواره ناکام مانده اند.